wycinanki kurpiowskie

Niekwestionowanym reprezentantem kurpiowskich wycinanek jest „leluja”. Pionowa, symetryczna forma składa się z dwóch części: korony i podstawy. Zawarte w obu elementach zdobnicze motywy zależą od wyobraźni i umiejętności wycinankarki. Jednak w błędzie jest ten kto myśli, że w kulturze ludowej zachowano anonimowość. Mimo że prace rzadko bywają podpisywane, to kod w nich zawarty czytelny jest nie tylko dla samych artystek, ale i bacznych obserwatorów tej sztuki. Wielopokoleniowe tradycje wycinankarskie zaowocowały wyraźnym określeniem wzornictwa. Każda z rodzin opracowała własne, niepowtarzalne motywy, których zgodnie z zasadami nie należy kopiować. Weryfikacją wzorów przez wiele lat zajmowała się Spółdzielnia Rękodzieła Ludowego i Artystycznego stojąca na straży „czystości” wzorów. Dzięki jej działaniom poprzez analizę kompozycji i motywów zdobniczych można było dotrzeć do rodziny autora. Obecnie analiza taka nie zawsze byłaby wiarygodna. 

Drugą typową formą wycinanki jest „gwiazda”, zwana czasem „kółkiem”. Symetryczna, zbudowana na bazie szesnastu lub trzydziestu dwóch ramion kompozycja składa się zazwyczaj z motywów geometrycznych: ażurów, siatek. W drugiej połowie ubiegłego wieku do tradycyjnego wzoru „gwiazdy” dodano asymetryczne elementy, początkowo o tematyce sakralnej. Obok przedstawień Matki Boskiej Częstochowskiej, Ostrobramskiej, Nieustającej Pomocy, świętych pojawiła się sylwetka papieża Jana Pawła II ujętego w geście błogosławieństwa. Początkowo chłodnie przyjęte innowacje z czasem zyskały aprobatę miłośników ozdób z papieru. Dziś asymetryczne „gwiazdy” cieszą się ogromną popularnością. Ażurowy fryz wycinanki otoczył także postacie historyczne m.in. gen. Józefa Bema, Napoleona oraz sceny rodzajowe takie jak tańczące pary w regionalnych strojach. Kurpiowskie artystki chętnie podejmują wyzwania, trudno więc wyobrazić sobie motyw, którego nie potrafiły by „wystrzyc” z glansowanego papieru. 

Trzeci z typów wycinanek – „las” – również powstał w drugiej połowie dwudziestego wieku. Jednobarwna, rytmiczna kompozycja zbudowana jest z trzech poziomów ukazujących faunę, florę leśną oraz ludzi przy pracy. „Las” wymaga od autorki ugruntowanych umiejętności, zmysłu kompozycji i proporcji. Drobne elementy, szczegółowo zaznaczone sylwetki zwierząt (lisów, wiewiórek, wilków) narzucają konieczność perfekcyjnego operowania nożycami. 

Obok jednobarwnych „leluj”, „gwiazd” i „lasów” występują wycinanki wielobarwne o tematyce rodzajowej oraz ptaki. Te drugie w postaci pawi, gołębi, dudków lub kogutów zdobiły dawniej wejścia do izb.